Το να ανακαλύπτεις ένα σεντούκι στη σοφίτα του εκκεντρικού θείου σου ακούγεται σαν αρχή ενός παραμυθιού. Μέσα, βρίσκεις ένα λαμπερό φίλτρο με μια ταμπέλα που υπόσχεται αθανασία. Πιες το, λέει, και το σώμα σου θα παγώσει στην ηλικία αυτή για πάντα. Θα είσαι άνοσος σε ασθένειες και σοβαρούς τραυματισμούς. Δεν υπάρχει επιστροφή ή εναλλαγή. Η ύπαρξή σου θα είναι διασφαλισμένη, τουλάχιστον μέχρι τον θερμικό θάνατο του σύμπαντος. Επομένως, η οδηγία είναι ξεκάθαρη: και το ερώτημα είναι απλό θα πιεις το φίλτρο;
Τι μας σταματά να διαλέξουμε την αθανασία;
Οι άνθρωποι συνήθως θεωρούν τον θάνατο κάτι κακό. Φοβόμαστε τον θάνατο και οργανώνουμε τη ζωή μας για να τον αποφύγουμε. Φοράμε ζώνες ασφαλείας, αποφεύγουμε επικίνδυνες δραστηριότητες, πηγαίνουμε τακτικά στον γιατρό. Όλες αυτές οι μικρές και μεγάλες πράξεις αποσκοπούν σε ένα πράγμα: να ζήσουμε περισσότερο.
Αν όμως είχαμε τη βεβαιότητα ότι δεν θα πεθάνουμε ποτέ; Πόσα πράγματα θα αλλάζαμε στην καθημερινότητά μας; Η αθανασία θα μας άφηνε ελεύθερους να πάρουμε ακραία ρίσκα, να κυνηγήσουμε χρονοβόρους στόχους χωρίς άγχος για το τέλος. Οι λέξεις “περιπέτεια”, “μάθηση” και “αναζήτηση απόλαυσης” θα αποκτούσαν νέες διαστάσεις.
Ζωή με ή χωρίς φόβο θανάτου:
- Με φόβο θανάτου: Περιορισμός, ασφάλεια, προγραμματισμός, μέτρο.
- Χωρίς φόβο θανάτου: Ελευθερία, τόλμη, πειραματισμός, ατέρμονη περιέργεια.
Η αθανασία ως βάρος: Το επιχείρημα της ανίας
Ο Βρετανός ηθικός φιλόσοφος Bernard Williams διατυπώνει μια ανησυχία που πολλοί συμμερίζονται. Η αθανασία, λέει, δεν είναι απλώς αφύσικη—είναι ανυπόφορα βαρετή. Δες το απλά: ακόμα κι αν λατρεύεις τη σοκολάτα, μετά την 16η τρούφα, η απόλαυση μειώνεται δραστικά. Επαναλαμβάνοντας τα ίδια πράγματα αιώνια, η ζωή γίνεται πεζή.
“Η αθανασία θα μας παγίδευε σε μια αέναη επανάληψη και η ζωή μας τελικά θα έχανε κάθε σημασία.”
Το φαινόμενο αυτό λέγεται “μείωση της απόλαυσης μέσω επανάληψης”. Η αξία πολλών εμπειριών πέφτει όταν τις ξαναζούμε ξανά και ξανά.
Κοινωνική Απομόνωση και Εγκέφαλος: Οι Αόρατες Επιπτώσεις
Υπάρχει τρόπος να παραμείνει ενδιαφέρουσα η αθανασία;
Δεν συμφωνούν όλοι οι φιλόσοφοι με τον Williams. Ο John Martin Fischer υποστηρίζει ότι δεν χάνει όλη η απόλαυση την αξία της. Μερικές εμπειρίες, όπως το να βλέπεις ένα μαγευτικό ηλιοβασίλεμα, δύσκολα ξεθωριάζουν, ακόμα και μετά από χιλιάδες χρόνια.
Η μνήμη μας ξεχνάει πολλές στιγμές. Έτσι, ίσως μετά από αιώνες, να απολαύσεις ξανά κάτι που είχες ξεχάσει ότι υπάρχει. Επιπλέον, ορισμένα ενδιαφέροντα δεν εξαντλούνται ποτέ. Για παράδειγμα, δεν θα μπορούσες να διαβάσεις κάθε βιβλίο που γράφτηκε ή να ακούσεις κάθε μουσική δημιουργία, ακόμα κι αν ζούσες για πάντα.
Τι θα μπορούσε να δώσει νόημα σε μια αθάνατη ζωή
- Αναζήτηση γνώσης: Μπορείς να μάθεις όλες τις γλώσσες, να αποκτήσεις δεξιότητες που σήμερα σου φαίνονται ανέφικτες ή να σπουδάσεις κάθε επιστήμη.
- Ατελείωτη δημιουργικότητα: Ο JJ Wisnewski φαντάζεται έναν αθάνατο μουσικό που μαθαίνει κάθε όργανο που φτιάχνεται στον κόσμο, ακόμα και όσα εξακολουθούν να εφευρίσκονται.
- Συμμετοχή στα κοινωνικά κινήματα: Η κοινωνία αλλάζει, οι πολιτισμοί εξελίσσονται και πάντα θα υπάρχουν νέες προκλήσεις για να συμμετάσχεις.
- Εσωτερική αλλαγή: Μια αθάνατη ύπαρξη μπορεί να αλλάζει κατεύθυνση. Από ζωγράφος μπορείς να γίνεις αστροναύτης, και μετά ζαχαροπλάστης, μετά γεωργός κλπ. Κάθε νέα αρχή φέρνει καινούργιες συγκινήσεις.
Η πρόκληση της ταυτότητας: Μπορείς να αλλάζεις για πάντα;
Το να αλλάζεις διαρκώς δεν είναι πάντοτε εύκολο ή επιθυμητό. Ο Williams το τονίζει: Για να έχεις νόημα στη ζωή, χρειάζεσαι μια αίσθηση εαυτού, με σταθερές βασικές αξίες και φιλοδοξίες. Αν περάσουν αιώνες και αλλάξεις ριζικά, θα νοιάζεσαι ακόμα για το ποιος ήσουν κάποτε;
Το να ζεις χωρίς ουσιαστικό δεσμό με το παρελθόν μπορεί να σε κάνει να νιώθεις αποκομμένος ή ακόμα και χαμένος. Αν κάθε νέα εκδοχή σου διαφέρει σημαντικά από την προηγούμενη, μπορεί να φτάσεις σε σημείο όπου δεν σε νοιάζει καν αν συνεχίζεις να υπάρχεις.
Η συνέχεια της προσωπικότητας είναι σημαντική. Χωρίς αυτήν, η ζωή χάνει τη συνοχή που της χαρίζει ιδιαίτερο νόημα.
Αθανασία, πόνος και προσωπική μεταμόρφωση
Συχνά, το επιχείρημα ενάντια στην αθανασία αφορά το να ζεις περισσότερο από όσους αγαπάς. Φαντάσου να αποχαιρετάς φίλους, οικογένεια, παιδιά, εγγόνια, και μετά να προχωράς μόνος. Αυτός ο πόνος φαίνεται ανυπόφορος.
Υπάρχει όμως και μια άλλη οπτική: Τι γίνεται αν, στην πορεία των αιώνων, αλλάζεις τόσο που πρακτικά πεθαίνεις, όχι βιολογικά, αλλά ψυχολογικά; Αν αναζητάς διαρκώς νέες ταυτότητες, μήπως στην ουσία το “εγώ” σου χάνεται, ακόμα κι αν το σώμα ζει;
Αυτή η μεταμόρφωση μπορεί να είναι εξίσου επώδυνη με το να χάνεις αγαπημένα πρόσωπα. Η απώλεια του ίδιου σου του εαυτού είναι μια σιωπηλή, υπόγεια μορφή θανάτου, που υπονομεύει κάθε έννοια σταθερότητας και υπόσχεσης.
Η έννοια της σημασίας και ο ρόλος του χρόνου
Ο φιλόσοφος Samuel Scheffler εισάγει μια σημαντική ιδέα: Η έλλειψη χρόνου είναι που μας κάνει να εκτιμούμε τη ζωή. Όταν ξέρουμε ότι έχουμε ένα πεπερασμένο διάστημα, αναγκαζόμαστε να πάρουμε αποφάσεις: τι αξίζει να μάθεις, ποιον να αγαπήσεις, πού να δώσεις τα χρόνια σου.
Αν ο χρόνος δεν τελειώνει ποτέ, η πίεση αυτή εξαφανίζεται. Η αξία των εμπειριών μπορεί να ξεθωριάζει. Όπως συνοψίζει η άποψη του Scheffler:
Η αξία και το νόημα της ζωής προέρχονται από τη σπανιότητα του χρόνου και την περιορισμένη ύπαρξή μας.
Η δελεαστική πλευρά της αθανασίας
Παρά τα φιλοσοφικά διλήμματα, η προσδοκία μιας αθάνατης ζωής έχει αδιαμφισβήτητη έλξη. Είναι δύσκολο να μην φανταστείς:
- Ατελείωτα χρόνια αγάπης και φιλίας
- Απεριόριστη μάθηση και εξερεύνηση
- Χρόνος για κάθε γκουρμέ εμπειρία, τρούφες και πέρα
- Συμμετοχή σε ιστορικά γεγονότα που τώρα θεωρούμε μακρινά
Δεν είναι αμελητέα αυτά τα δώρα. Μπορεί μια αιωνιότητα γεμάτη σοκολάτα, μάθηση και νέες αγκαλιές να είναι μια ζωή που αξίζει να τη ζήσεις;
Τι διαλέγεις εσύ Θα έπινες το φίλτρο της αθανασίας;
Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό. Η αθανασία υπόσχεται ελευθερία από τον φόβο του θανάτου, αλλά φέρνει μαζί της τον κίνδυνο απώλειας νοήματος ή εαυτού. Οι φιλόσοφοι διαφωνούν. Η τελική απόφαση όμως ανήκει στον καθένα ξεχωριστά.
Εσύ τι θα έκανες; Θα έπινες το φίλτρο της αθανασίας για να ζήσεις για πάντα, ή προτιμάς τη γλυκιά μελαγχολία μιας πεπερασμένης ζωής; Μοιράσου τις σκέψεις σου στα σχόλια—είμαστε πολλοί που αναρωτιόμαστε το ίδιο.
